Όταν η «τιμή» βάφεται με αίμα: Έξι βεντέτες που συγκλόνισαν την Ελλάδα

Η βεντέτα που έλκει την ετυμολογία της απο την ιταλική vendetta, που σημαίνει εκδικούμαι, ζητώ δικαίωση, υπερασπίζομαι, έχει σημαδέψει την ιστορία πολλών περιοχών της Ελλάδας, ιδίως της Κρήτης.

Μέσα από γενιές συγκρούσεων, οικογένειες και κοινότητες έχουν βιώσει τις τραγικές συνέπειες της ανελέητης αντιπαλότητας.

Παρά τις διαφορετικές εποχές, όλα τα περιστατικά έχουν κοινά χαρακτηριστικά:

• Μια μικρή αφορμή που μετατρέπεται σε ζήτημα τιμής.
• Εμπλοκή ολόκληρων οικογενειών ή ομάδων.
• Φόβος αντιποίνων που κρατά χρόνια.
• Δυσκολία των αρχών να παρέμβουν προληπτικά.

Η βεντέτα, είτε παραδοσιακή είτε «μοντέρνα», αναδεικνύει το σημείο όπου ο κοινωνικός δεσμός σπάει και ο άνθρωπος επιστρέφει στον πρωτόγονο νόμο της εκδίκησης.

Ποιες είναι όμως οι βεντέτες που συγκλόνισαν την Ελλάδα;

Η βεντέτα του 1955 στα Βορίζια με τους έξι νεκρούς και τους 14 τραυματίες

H περιοχή Βορίζια της Κρήτης δεν είναι η πρώτη φορά που πρωταγωνιστεί σε βεντέτα, καθώς πριν από 70 χρόνια είχε σημειωθεί αιματηρό περιστατικό με έξι νεκρούς και 14 τραυματίες.

Το περιστατικό έλαβε χώρα την 27η Αυγούστου 1955, μία πολύ σημαντική μέρα για το χωριό, καθώς τότε γιορτάζεται ο προστάτης του χωριού, Άγιος Φανούριος.

Το χωριό γλεντούσε, ώσπου ήχος της λύρας κόπηκε απότομα όταν ο 31χρονος καφετζής και χασάπης Εμμανουήλ Βεϊσάκης μαχαίρωσε θανάσιμα τον δασοφύλακα Γιάννη Φραγκιαδάκη, ο οποίος καθόταν έξω από το καφενείο της περιοχής, μπροστά στα μάτια συγχωριανών του.

Ο Φραγκιαδάκης πιθανότατα δεν πρόλαβε ποτέ να αντιληφθεί ποιος τον σκότωσε.

Ο δράστης εξαφανίστηκε, κι έτσι ξεκίνησε μια αλυσίδα αίματος που δεν είχε γυρισμό.

Το παραπεμπτικό βούλευμα που παραθέτει στο βιβλίο του ο δικηγόρος και συγγραφέας Δημήτρης Ξυριτάκης (Λόγω τιμής – Ιστορίες κρητικής βεντέτας) κάνει λόγο για έναν παλαιότερο καβγά ανάμεσα στους δύο άνδρες, με αφορμή κάποια καυσόξυλα. Άλλη εκδοχή που εξηγεί το γιατί ο Μ.Ε.Β. σκότωσε τον 38χρονο είναι ότι ο τελευταίος δεν ανταπέδωσε το χαιρετισμό του ανιψιού του Μ.Ε.Β. Υπάρχει, τέλος, και το σενάριο που θέλει τον Γ.Φ. να αποτρέπει τον κόσμο από το να πηγαίνει στο καφενείο του Μ.Ε.Β. και να τον καλεί να καθίσει στο καφενείο του Παπαδάκη, όπου βρισκόταν και ο ίδιος…

Από τη στιγμή που ο Γ.Φ. ξεψυχά, τα γεγονότα ξεδιπλώνονται αλυσιδωτά και με τρόπο τραγικό: Ο 18χρονος Μ.Β., πρώτος ξάδελφος και συνονόματος του Μ.Ε.Β., πέφτει νεκρός με μια σφαίρα στην κοιλιά, στον εξώστη του σπιτιού του, όπου είχε βγει για να δει τι συμβαίνει, αφού άκουσε τις φωνές που ακολούθησαν το πρώτο φονικό.

Αυτός που θεωρήθηκε ότι διέπραξε το δεύτερο φονικό ήταν ο 28χρονος ανιψιός του Γ.Φ., Ζ.Χ. Λίγα μόνο λεπτά αργότερα ακολουθεί και τρίτο έγκλημα. Θύμα είναι ο Μ.Λ., ο οποίος βρίσκεται δολοφονημένος σε δρόμο του χωριού, έχοντας δεχτεί σφαίρες από πολυβόλο όπλο. Για το έγκλημα κατηγορήθηκε ο 54χρονος κτηνοτρόφος Ι.Β., ο οποίος ήταν συγγενής του Μ.Ε.Β. (του δράστη του πρώτου φονικού). Ωστόσο, τον Ιούνιο του 1956, το Β’ Κακουργιοδικείο Αθηνών αθώωσε τον Ι.Β., καθώς, όπως προέκυψε, κανείς δεν τον είδε να σκοτώνει τον Μ.Λ.

Οι τρεις Βοριζανοί που έχασαν τη ζωή τους δεν ήταν οι τελευταίοι το μοιραίο εκείνο βράδυ. Λίγο μετά, ο Θ.Λ., συγγενής του Μ.Λ., πετάει μια χειροβομβίδα στην αυλή του σπιτιού του Γ.Φ. (του πρώτου νεκρού), όπου εκείνη την ώρα βρίσκονταν δεκάδες συγγενείς και φίλοι του εκλιπόντος. Ως αποτέλεσμα, έχασαν τη ζωή τους ακόμη τρία άτομα (ο Η.Χ., η Μ.Χ. και η Δ.Χ.). Από την έκρηξη, ωστόσο, ακρωτηριάστηκαν και 14 άτομα, πολλά από τα οποία έμειναν ανάπηρα.

Σημειώνεται ότι ο Θ.Λ. φέρεται να είχε σκοπό να πετάξει τη χειροβομβίδα εντός της οικίας, από την πόρτα που ήταν ανοικτή. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν έγινε, καθώς η χειροβομβίδα προσέκρουσε στο ανώφλι της πόρτας κι έσκασε στην αυλή. Όπως εύκολα συμπεραίνεται, σε περίπτωση που η έκρηξη γινόταν μέσα στο σπίτι, ο αριθμός των νεκρών πιθανότατα θα ήταν πολύ μεγαλύτερος…

Η είδηση για το μακελειό γρήγορα διαδίδεται στο Ηράκλειο. Όλη η διαθέσιμη δύναμη της Χωροφυλακής μεταβαίνει στα Βορίζια, ενώ, μετά από λίγο, στο χωριό θα σταλεί για να επιβάλει την τάξη και μια διμοιρία του Στρατού. Μαζική είναι και η μετάβαση γιατρών και νοσοκόμων για να περιθάλψουν τους τραυματίες. Σημειώνεται ότι ο αντίκτυπος της βεντέτας των Βοριζίων ήταν τεράστιος στις τοπικές εφημερίδες, αλλά και σε αυτές της Αθήνας, οι οποίες για ημέρες δημοσίευαν πηχυαίους τίτλους σχετικά με το μακελειό.

Τον Ιούνιο του 1956, πριν ακόμα συμπληρωθεί ένας χρόνος από την αποφράδα 27η Αυγούστου, εκδίδεται η απόφαση του Β’ Κακουργιοδικείου Αθηνών, σύμφωνα με την οποία κρίνονται ένοχοι: ο Μ.Ε.Β. (κάθειρξη 20 ετών), ο Ζ.Χ. (κάθειρξη 10 ετών) και ο Θ.Λ. (κάθειρξη 25 ετών).

Τα αίτια παραμένουν αμφιλεγόμενα, άλλοι μίλησαν για παράνομη υλοτόμηση, άλλοι για προσβολή χαιρετισμού, ενώ μια τρίτη εκδοχή κάνει λόγο για ανταγωνισμό ανάμεσα σε καφενεία.

Η βεντέτα Φραγκιαδάκη – Βεϊσάκη έμεινε στην ιστορία ως μία από τις πιο αιματηρές εκρήξεις οργής στην Κρήτη του ’50.

Ξεκίνησε από μια ασήμαντη αφορμή, αλλά τελείωσε με σπίτια καμένα, οικογένειες ξεκληρισμένες και ψυχές σημαδεμένες για πάντα.

Η βεντέτα των Σαρτζετάκηδων εναντίον των Πενταράκηδων

Πρόκειται για μια από τις πιο αιματηρές περιπτώσεις βεντέτας που συγκλόνισαν το πανελλήνιο, καθώς υπολογίζεται ότι από το 1941 έως το 1956 σκοτώθηκαν λόγω της βεντέτας, έως και 140 άνδρες. Μεταξύ των θυμάτων ήταν και ανήλικοι νεαροί. Κάθε δολοφονία Σαρτζέτη ή Πεντάρη αποδιδόταν στην αντεκδίκηση των δύο οικογενειών.

Το αποκορύφωμα ήταν στις 28 Μαρτίου του 1948, όταν ο 14χρονος Ανδρέας Πεντάρης δολοφονήθηκε εν ψυχρώ μέσα στα Χανιά από τον χωροφύλακα Λευτέρη Σαρτζετάκη, που λιποτάκτησε για να εκτελέσει το «χρέος» του, παίρνοντας εκδίκηση για την δολοφονία του αδερφού του.

Ο τρόμος κυριαρχεί, και εκ τότε όποτε υπήρξε κάποιος νεκρός από την μια πλευρά, η άλλη οικογένεια βρισκόταν σε επιφυλακή.

H βεντέτα ξεκίνησε για μια γυναίκα το 1941 και έληξε και τυπικά το 1985 με την εκλογή του Χρήστου Σαρτζετάκη στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Ο τότε πρωθυπουργός, Ανδρέας Παπανδρέου, αντί να προτείνει για Προέδρο της Δημοκρατίας τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, όπως όλοι περίμεναν, κάνει την έκπληξη με το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη για το κορυφαίο αξίωμα του πολιτεύματος μας.

Βουλευτής του ΠΑΣΟΚ εκείνη την περίοδο ήταν ο Βαγγέλης Πεντάρης. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην 3η ψηφοφορία, εκεί όπου χρειαζόταν 180 ψήφους. Η 181η ψήφος προήλθε από την οικογένεια Πενταράκη, με τον Βαγγέλη Πενταράκη να ψηφίζει έναν Σαρτζετάκη για ΠτΔ, βάζοντας και τυπικά έτσι ένας τέλος στην κόντρα των δύο οικογενειών με μια κίνηση σασμού για να ακολουθήσει η επίσκεψη Σαρτζετάκη στον Κάνδανο Σελίνου στα Χανιά.

Ο «γδικιωμός» της Μάνης – Η παράδοση που κράτησε αιώνες

Στη Μάνη, η βεντέτα λεγόταν «γδικιωμός» και δεν ήταν στιγμιαία πράξη αλλά θλιβερή κληρονομιά.

Οι πύργοι-οχυρά και οι πέτρινες αυλές της Λακωνίας έκρυβαν οικογενειακές αντιπαλότητες που κρατούσαν δεκαετίες.

Ολόκληρα σόγια ανατρέφονταν με την εντολή να «δικιώσουν» έναν πρόγονο.

Στην ιστορία πέρασε ο μεγάλος Γδικιωμός της Μάνης που έγινε το 1871 μεταξύ των Καουριάνων και των Κουριάνων Αρχηγός των Κουριάνων ήταν ο Καουριάνος Κούρος – Μαυρομιχάλης. Ήταν τόσο μεγάλη η βεντέτα που γενικεύτηκε σε όλη την Δυτική Μάνη, ώστε για να επέλθει η τάξη, χρειάστηκε η παρέμβαση του στρατού με πυροβολικό επί Πρωθυπουργίας του Μανιάτη Αλέξανδρου Κουμουνδούρου….

Αρχεία του Μεσοπολέμου κάνουν λόγο για εκατοντάδες νεκρούς σε μικρές κοινότητες που χωρίζονταν με φυσικά και συμβολικά όρια.

Η τελευταία μεγάλη μανιάτικη βεντέτα καταγράφεται τη δεκαετία του ’30, όμως το φαινόμενο επιβίωσε ως «νοοτροπία τιμής».

Ακόμη και σήμερα, στα λόγια των παλαιότερων, η φράση «μην το κάνεις γδικιωμό» αποτελεί υπενθύμιση ενός κύκλου αίματος που η κοινωνία προσπαθεί να αφήσει πίσω της.

«Μία κουδούνα, επτά νεκροί» – η βεντέτα της Μεσαράς

Το 1980 στην περιοχή της Μεσαράς, μια φαινομενικά ασήμαντη διαφορά για μια… κουδούνα προβάτων εξελίχθηκε σε τραγωδία.

Η αντιπαράθεση δύο κτηνοτροφικών οικογενειών οδήγησε σε σειρά πυροβολισμών και αντεπιθέσεων. Μέσα σε λίγα χρόνια, επτά άνθρωποι σκοτώθηκαν και δύο τραυματίστηκαν σοβαρά.

Η υπόθεση έγινε σύμβολο του παραλογισμού των βεντετών και αποτέλεσε αφετηρία για δημόσια συζήτηση στην Κρήτη γύρω από την ανάγκη ειρήνευσης.

«Η κοινωνία τότε άρχισε να συζητά για τον “σασμό” — τη συμφιλίωση. Για πρώτη φορά κληρικοί και τοπικοί παράγοντες παρενέβησαν για να σταματήσουν τον κύκλο του αίματος», σημειώνει δημοσιογράφος της εποχής.

Η βεντέτα Παπαδόσηφου – Βενιαράκη και η εκδίκηση μέσα στο δικαστήριο

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, το Ρέθυμνο έγινε σκηνή μιας τραγωδίας που έμελλε να γραφτεί με αίμα και να μείνει χαραγμένη στη συλλογική μνήμη της Κρήτης. Μια διαφωνία μεταξύ δύο νεαρών ανδρών, που ξεκίνησε –σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής– από έναν ερωτικό ανταγωνισμό, μετατράπηκε σε μια από τις πιο γνωστές βεντέτες της νεότερης Ελλάδας.

Το καλοκαίρι του 1983, ο 27χρονος Μανώλης Παπαδόσηφος έπεσε νεκρός από τα πυρά του Γιάννη Βενιαράκη. Ο δράστης συνελήφθη άμεσα και οδηγήθηκε στη Δικαιοσύνη, καταδικαζόμενος σε ισόβια κάθειρξη. Όμως, η υπόθεση δεν έμελλε να τελειώσει εκεί. Ο πατέρας του θύματος, Γιάννης Παπαδόσηφος, δεν αποδέχθηκε ποτέ ότι η δικαιοσύνη είχε αποδώσει επαρκώς τα του Καίσαρος. Το πένθος του μετατράπηκε σε εμμονή – και η εμμονή σε εκδίκηση.

Πέντε χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1988, η υπόθεση επρόκειτο να εκδικαστεί σε δεύτερο βαθμό στο Εφετείο Πειραιά. Ο Παπαδόσηφος, ντυμένος στα μαύρα, εισήλθε στην αίθουσα του δικαστηρίου με φαινομενική ηρεμία. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πως κάτω από τη γενειάδα και το μακρύ του παλτό έκρυβε ένα πιστόλι Luger, οικογενειακό κειμήλιο από τα χρόνια της Κατοχής. Όταν ο κατηγορούμενος πήρε τον λόγο, ο Παπαδόσηφος σηκώθηκε και, χωρίς δισταγμό, πυροβόλησε. Ο Βενιαράκης έπεσε νεκρός μέσα στην αίθουσα.

Η εικόνα πάγωσε το ακροατήριο. Δικαστές, αστυνομικοί και συγγενείς των δύο πλευρών παρακολουθούσαν σοκαρισμένοι τη σκηνή. Ο Παπαδόσηφος παρέδωσε αμέσως το όπλο του και, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ψιθύρισε τη φράση που έμελλε να γίνει σύμβολο αυτής της υπόθεσης.

«Έκανα το χρέος μου. Τώρα λευτερώθηκα», είπε.

Στη δίκη που ακολούθησε, καταδικάστηκε σε 14 χρόνια κάθειρξη για ανθρωποκτονία εκ προμελέτης. Ωστόσο, εξέτισε πέντε και αφέθηκε ελεύθερος. Επέστρεψε στο Ρέθυμνο, όπου έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του ήσυχα, ως μια αντιφατική μορφή – για άλλους ήρωας, για άλλους φονιάς.

Η υπόθεση Παπαδόσηφου παραμένει μέχρι σήμερα παράδειγμα του πώς η παράδοση της εκδίκησης μπορεί να διαπεράσει τον χρόνο και να συγκρουστεί με τις αρχές του κράτους δικαίου. Είναι μια ιστορία που φανερώνει τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην προσωπική τιμή και την τυφλή δικαιοσύνη, ανάμεσα στον άνθρωπο και τον νόμο.

Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αργότερα, η φράση του Παπαδόσηφου εξακολουθεί να ηχεί: «Η ψυχή μου αγαλλίασε».

Μια φράση που συμπυκνώνει ολόκληρη τη φιλοσοφία της βεντέτας, αλλά και τη διαχρονική τραγωδία που αυτή κουβαλά.

Η βεντέτα Δικωνυμάκη – Μουζουράκη που ερήμωσε ένα ολόκληρο χωριό

Πρόκειται για μια από τις πλέον αιματοβαμμένες βεντέτες, η οποία επεκτάθηκε πέραν της Κρήτης και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Η βεντέτα μεταξύ δύο οικογενειών και η εμπλοκή μιας τρίτης ξεκίνησε το 1994 και αποδίδεται σε προσωπικούς λόγους, αλλά και σε κτηματικές διαφορές. Μιλάμε για μια από τις πιο αιματοβαμμένες βεντέτες στην Κρήτη.

Στις 23 Μαΐου 1994 βρέθηκε βιασμένη και στραγγαλισμένη στο χωριό Πάτημα Αποκορώνου Χανίων η Φωτούλα Μουζουράκη, 53 χρόνων. Για τη δολοφονία συνελήφθησαν οι Μιχάλης Δικονιμάκης και ακόμη ένα άτομο, οι οποίοι καταδικάστηκαν στις 6 Δεκεμβρίου 1997 σε ισόβια κάθειρξη.

Στις 16 Αυγούστου 1994 σε ορεινή περιοχή του Κουρνά Αποκορώνου έπεσε νεκρός ο 24χρονος Κώστας Μουζουράκης, γιος της Φωτούλας, και η δολοφονία αυτή αποδόθηκε στον Βαγγέλη Σελιανάκη με τον οποίο το θύμα φαίνεται να είχε κτηματικές διαφορές.

Λίγο καιρό αργότερα ο Βαγγέλης Σελιανάκης επιχείρησε να φύγει για τον Καναδά, αλλά συνελήφθη. Απέδρασε στις 20 Ιουλίου 1996 μαζί με άλλα άτομα από τις φυλακές Αλικαρνασσού και στην προσπάθειά του να διαφύγει πυροβόλησε αστυνομικούς.

Στις 10 Νοεμβρίου 1994 ο 26χρονος Γιάννης Μουζουράκης με άλλα δύο άτομα δολοφόνησε τον Μανώλη Δικονιμάκη, 54 χρόνων, του οποίου ο γιος είχε σκοτώσει τη Φωτούλα Μουζουράκη.

Στις 13 Δεκεμβρίου 1994 άγνωστος παρέσυρε με το αυτοκίνητό του τον 28χρονο Σήφη Δικονιμάκη, αδελφό του δράστη της δολοφονίας της Φωτεινής Μουζουράκη. Το θύμα της επίθεσης είχε μαζί του καραμπίνα η οποία εκπυρσοκρότησε και τον σκότωσε.

Στις 23 Σεπτεμβρίου 1995 ο Βαγγέλης Σελιανάκης δολοφονήθηκε με κυνηγετική καραμπίνα σε ενέδρα που του έστησαν άγνωστοι στον επαρχιακό δρόμο Αργυρούπολης Ρεθύμνου Επισκοπής. Ηταν ανιψιός του Βαγγέλη Σελιανάκη που βρέθηκε νεκρός χθες στην Αρχοντική Ρεθύμνου.

Τελευταία δολοφονία της άγριας βεντέτας ήταν αυτή του Γιάννη Μουζουράκη (είχε δολοφονήσει τον Μ. Δικονιμάκη) στις 5 Ιανουαρίου 1999, ο οποίος δέχτηκε ριπή από σφαίρες ενώ περπατούσε στην οδό Τζωρτζ Κέννεντυ στο Περιστέρι. Από την Αστυνομία η δολοφονία αυτή αποδόθηκε στον δραπέτη Βαγγέλη Σελιανάκη. Σύμφωνα με αστυνομικούς, ο δράστης πυροβόλησε με Kαλάσνικοφ από απόσταση 40 μέτρων και έριξε περίπου 20 σφαίρες.

Τελευταίο θύμα ήταν ο Βαγγέλης Σελιανάκης, στις 4 Ιανουαρίου 2011. Ηταν ο πρωταγωνιστής μιας κρητικής βεντέτας που μετρησε έξι θύματα σε μόλις πέντε χρόνια. Ο 53χρονος Βαγγέλης Σελιανάκης, ειχε βρεθεί νεκρός από αστυνομικούς στο χωριό Αρχοντική Ρεθύμνου. Ο Σελιανάκης είχε κατηγορηθεί για ακόμη πέντε απόπειρες ανθρωποκτονίας κυρίως σε νυχτερινά κέντρα σε Αθήνα και Κρήτη, αλλά και για πυροβολισμούς εναντίον αστυνομικών. Σύμφωνα με έγγραφο της ΕΛ.ΑΣ., ήταν ύποπτος για ακόμη τρεις ανθρωποκτονίες που έχουν σημειωθεί την περίοδο 2009-2010. Επιπλέον, είχε κατηγορηθεί τον Δεκέμβριο του 1985 για αρπαγή όπλου από αστυνομικούς.