Γοργοπόταμος: Η κορυφαία αντιστασιακή πράξη, σύμβολο του κοινού αγώνα κατά των Γερμανών κατακτητών

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αποτελεί την κορυφαία αντισταστιακή πράξη κατά των Γερμανών κατακτητών και των συμμάχων του και έγινε με την σύμπραξη των δύο μεγαλύτερων αντιστασιακών οργανώσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, με τη βοήθεια βρετανών κομάντος.

Η καταστροφή της γέφυρας ήταν μια πολύ σημαντική επιτυχία της Αντίστασης που μάλιστα έδρασε ενωμένη, αφήνοντας στην άκρη τις όποιες τριβές υπήρξαν μέχρι τότε.

Η επιχείριση «Χάρλινγκ»

Η προετοιμασία της επιχείρησης ξεκίνησε δύο μήνες πριν. Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1942 μία ομάδα από δώδεκα κομάντος, της οποίας επικεφαλής ήταν ο συνταγματάρχης Έντι Μάιερς μαζί με τον ελληνομαθή ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, έπεσε με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας. Ανάμεσά τους ήταν ο Ελλαδίτης Θεμιστοκλής Μαρίνος κι ένας Κύπριος με το κωδικό όνομα «Γιάννης». Σκοπός τους, να έλθουν σε επαφή με Έλληνες αντάρτες και να υλοποιήσουν την «Επιχείρηση Χάρλινγκ», που είχε σχεδιάσει το Συμμαχικό Στρατηγείο στο Κάιρο.

Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε την ανατίναξη τριών γεφυρών: Της Παπαδιάς, του Ασωπού και του Γοργοποτάμου, που βρίσκονταν και οι τρεις στον ορεινό όγκο του Μπράλλου και από κει περνούσε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθηνών. Η γραμμή ήταν εξαιρετικά σημαντική για τα κατοχικά στρατεύματα καθώς αποτελούσε την βασική δίοδο προς τα λιμάνια της Νότιας Ελλάδας. Η καταστροφή της θα δημιουργούσε μεγάλο πρόβλημα στον ανεφοδιασμό της γερμανικής στρατιάς του Ρόμελ στη Βόρειο Αφρική. Σε εκείνο το χρονικό σημείο βρισκόμαστε λίγο πριν από την Μάχη του Ελ Αλαμέιν, που ήταν κομβική για την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην περιοχή.

Ο Μάιερς μαζί με τον λοχαγό Χάμσον «σάρωσαν» του τρεις πιθανούς στόχους για το σαμποτάζ και έκριναν ότι η γέφυρα του Γεργοποτάμου ήταν ο ευκολότερος στόχος. Το κρίσιμο όμως ήταν να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή στην επιχείρηση των αντάρτικων ομάδων.

Η συνάντηση Ζέρβα, Βελουχιώτη και Βρετανών

Η πρώτη συνάντηση του Μάιερς έγινε στις 19 Νοεμβρίου με τον Ναπολέοντα Ζέρβα, τον ηγέτη του ΕΔΕΣ στο Μαυρολιθάρι Φωκίδας. Την επομένη έφτασε και ο ηγέτης του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης. Αν και αρχικά ο Βελουχιώτης είχε κάποιες επιφυλάξεις τελικά συμφώνησαν αμέσως ότι στόχος του σαμποτάζ θα ήταν η γέφυρα του Γοργοποτάμου, ενός παραποτάμου του Σπερχειού ποταμού.

Μετά από τρεις μέρες μετά κοινή ομάδα ανταρτών έκανε κατόπτευση του χώρου και στις 22 Νοεμβρίου, σε νέα συνάντηση, καταστρώθηκε το τελικό σχέδιο.

Τη φύλαξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου είχαν αναλάβει 100 Ιταλοί και 5 Γερμανοί στρατιώτες. Η φρουρά είχε βαρύ οπλισμό με οπλοπολυβόλα και η εξουδετέρωσή της απαιτούσε αστραπιαίες κινήσεις. Στην επιχείρηση αποφασίστηκε να λάβουν μέρος 150 άνδρες (86 του ΕΛΑΣ, 52 του ΕΔΕΣ και οι 12 κομάντος). Το σχέδιο προέβλεπε την εξουδετέρωση ή την παρενόχληση της φρουράς από τους αντάρτες, την ώρα που οι κομάντος θα τοποθετούσαν τα εκρηκτικά για την ανατίναξη της γέφυρας.

Οι δύο εκρήξεις που κατέστρεψαν τη γέφυρα

Στις 11:07 το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου εκδηλώθηκε η επίθεση εναντίον της φρουράς και στα δύο άκρα της γέφυρας. Όλα κυλούσαν σύμφωνα με το σχέδιο και στη 1:30 το πρωί της 26ης Νοεμβρίου ανατινάχθηκε ένα τμήμα της γέφυρας για να ακολουθήσει στις 2:21 η ανατίναξη ενός δεύτερου, που την έβγαλε οριστικά εκτός λειτουργίας. Την ίδια ώρα, ένα τρένο με ιταλούς στρατιώτες εμποδίστηκε από τους αντάρτες και δεν μπόρεσε να προσφέρει ενισχύσεις.

Στις 4:30 το πρωί και ο τελευταίος αντάρτης είχε αποχωρήσει από την περιοχή του σαμποτάζ και βρισκόταν στην τοποθεσία Καλύβια, που είχε οριστεί ως σημείο συνάντησης. Από τους 150 άνδρες που έφεραν σε πέρας την «Επιχείρηση Χάρλινγκ» μόνο τέσσερις τραυματίστηκαν, ενώ η φρουρά της γέφυρας έχασε 20 με 30 στρατιώτες. Σε αντίποινα, λίγες μέρες αργότερα στον χώρο της κατεστραμμένης γέφυρας εκτελέστηκαν απο τους Γερμανούς 9 Έλληνες πατριώτες.

Οι νεκροί από νάρκη 22 χρόνια μετά

Η μεγαλύτερη στιγμή της ελληνικής αντίστασης είχε όμως, χρόνια μετά, και ένα μελανό περιστατικό.

Στις 29 Νοεμβρίου του 1964 συγκεντρώθηκαν στο χώρο περίπου 10.000 άτομα, κυρίως οπαδοί της Αριστεράς. Η τελετή ήταν επεισοδιακή, καθώς αποδοκιμάστηκαν αξιωματικοί και πολιτικοί της Δεξιάς. Μετά την αναχώρηση των επισήμων και ενώ αποχωρούσε το πλήθος, η έκρηξη μίας νάρκης σκόρπισε τον θάνατο. Απολογισμός 13 νεκροί, ανάμεσά τους κι ένα κοριτσάκι 9 ετών, η Κική Λιακοπούλου από τη Λαμία.

Οι τραυματίες έφτασαν τους 51, πολλοί εκ των οποίων σοβαρά. Το πόρισμα των ανακριτικών αρχών μιλούσε για έκρηξη παλιάς αμερικανικής νάρκης του τύπου που εχρησιμοποιείτο από το στρατό κατά τον Εμφύλιο, η οποία είχε τοποθετηθεί εκεί πριν από πολύ καιρό. Παρά την εξήγηση που έδωσαν οι δικαστικές αρχές τα επόμενα χρόνια συνέχιζε να είναι ενεργό το σενάριο της σκόπιμης ενέργειες.